Размаўляем па-беларуску

Тыдзень роднай мовы 2023

План

мерапрыемстваў Тыдня роднай мовы

“Я мову родную люблю”

 

№п\п

Назва мерапрыемства

Тэрміны правядзення

Адказныя

Тэма” Багацце роднай мовы”

1.

“Літаратурная гасцінная “Беларускія чытанкі-забаўлянкі”

20.02.2023

Фалейчык Л.І.

2.

Акцыя “Размаўляй са мноу па-беларуску”

20.02.2023

Фалейчык Л.І.

3.

Гульня-падарожжа “Ці ведаеш ты сваю мову?”

20.02.2023

Фалейчык Л.І.

4.

Беларуская народна гульня “Лянок”

20.02.2023

Фалейчык Л.І.

Тэма “Народная спадчына – дзецям”

1.

Наведваннне выставы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ва ўстанове дашкольнай адукацыі

21.02.2023

Фалейчык Л.І.

2.

Сюжэтна-дыдактычная гульня “Упрыгожым ляльцы хату да свята”

21.02.2023

Фалейчык Л.І.

3.

Разглядванне вырабаў з гліны (посуду, цацак)

21.02.2023

Фалейчык Л.І.

4.

Чытанне твораў М.Чарняўскага “Слуцкія паясы”, В.Лаўруневіча “Залатыя рукі”

21.02.2023

Фалейчык Л.І.

5.

Рухомая беларуская народная гульня “Гарлачык”

21.02.2023

Фалейчык Л.І.

6.

Гульня .Моўнае лато “Багата ты, родная мова”

21.02.2023

Фалейчык Л.І.

Лабковіч Н.М., бібліятэкар

Тэма “ Праз казку мову родную спазнай”

1.

Чытанне беларускай народнай казкі “Лёгкі хлеб”

22.02.2023

Фалейчык Л.І.

2.

Выстава малюнкаў “Па старонках беларускіх народных казак”

22.02.2023

Фалейчык Л.І.

3.

Гульня-драматызацыя па беларускай народнай казцы “ Як кот звяроў палохаў”

22.02.2023

Фалейчык Л.І.

4.

Назіранне-асацыяцыя “Адгадай, якія героі казак жывуць на нашым участку”

22.02.2023

Фалейчык Л.І.

5.

Беларуская народная гульня “Гаспадыня і кот”

22.02.2023

Фалейчык Л.І.

Тэма “Мой родны кут, як ты мне мілы…”

1.

Экскурсія па памятных мясцінах роднай вёскі

23.02.2023

Фалейчык Л.І.

2.

Кніжная выстава “Дакраніся да роднага слова”

23.02.2023

Фалейчык Л.І.

3.

Разглядванне фотаздымкаў “Мая родная вёска раней і зараз”

23.02.2023

Фалейчык Л.І.

4.

Дыдактычная гульня “Так ці не”

 

23.02.2023

Фалейчык Л.І.

Тэма “Мая Радзіма –Беларусь”

1.

Гутарка “Сімвалы Беларусі”

24.02.2023

 

Фалейчык Л.І.

2.

Дыдактычная гульня “Карта Радзімы”

24.02.2023

Фалейчык Л.І.

3.

Інтэрактыўнае воблака “Маё любімае слова па-беларуску”

24.02.2023

Фалейчык Л.І.

4.

Віктарына “Я жыву ў Беларусі”

 

24.02.2023

Фалейчык Л.І.

свернуть

Беларускі народны касцюм

Беларускі народны касцюм

На тэрыторыі Беларусі даследчыкі вылучаюць больш за 30 разнавіднасцяў народнага касцюма. У розных рэгіёнах краіны ён меў свае асаблівасці. Уся Беларусь раскажа пра іх больш падрабязна.
Самабытнасць беларускага касцюма вызначаюць віртуозная распрацоўка дэталяў, кампазіцыйная завершанасць, спалучэнне дэкаратыўнасці і прадуманай практычнасці. Мастацкі вобраз касцюма ўскладнялі абавязковыя арнаментальныя ўпрыгажэнні на рукавах, вароты, фартуху, галаўныя ўборы. Беларускі строй адрозніваецца багаццем тэхнік афармлення. Гэта і вышыўка, і узорнае ткацтва, і карункі, і аплікацыя.
Найбольш раннія дакументальныя весткі аб беларускай народнай вопратцы ставяцца да XVI стагоддзя. У Статуце Літоўскага 1588 г. пералічваюцца некаторыя прадметы верхняй адзення, галаўныя ўборы.
Тканіны ствараліся з воўны, канопляў, крапівы і, вядома ж, з лёну, дзякуючы якому атрымлівалі літаральна ўсё: ад грубых шэрых мяхоў да найтонкіх беласнежных кашуль. Прывозілі ў Беларусь для вяльможаў і заморскія тканіны з Усходу і Захаду: ўзорыстыя, набіваныя, шаўковыя.
Сяляне ж абыходзіліся тканінамі ўласнай вытворчасці, балазе ў тыя часы ўмелі ткаць самыя розныя палатна з найскладанымі пляцення. Яны самі ўмелі афарбоўваць тканіны з дапамогай кары і нырак дрэў, палявых кветак, каранёў раслін, траў і ягад. У кожным рэгіёне былі свае спосабы афарбоўкі. Ужо тады ўмелі атрымліваць сіні, фіялетавы, малінавы, ярка-жоўты колеру і разнастайныя іх адценні. З прывазных фарбаў выкарыстоўваліся вытрымкі з сандала, індыга, бразільскага дрэва. Да канца XIX - пачатку XX стагоддзяў аблічча беларускага касцюма выстаяўся, склаліся ярка-выяўленыя этнічныя асаблівасці.

Адна з найважнейшых характарыстык беларускага касцюма - незвычайная ўстойлівасць традыцыі. Убіраючы ў сябе шматстайныя павевы на працягу стагоддзяў, беларускі касцюм доўгі час захоўваў нязменным крой некаторых прадметаў адзення, яе форму, асобныя атрыбуты касцюма ўзыходзяць яшчэ да паганскай даўніны, у ім захаваліся архаічныя рысы, напрыклад, старадаўні арнамент і паласаты дэкор. Тэхналогіі вырабу тканін таксама захаваліся з самых старажытных часоў.

Мужчынскі касцюм

Мужчынскі касцюм звычайна складаўся з кашулі, вышытай па каўняры і нізе, штаноў, камізэлькі, ноговіцы (пасавая адзенне). Ноговіцы (порткі) у Беларусі называліся штаны. Іх шылі з аднатоннага або пестрядевого ільнянога палатна, з зрэбнай або полусуконной тканіны, зімовыя - з цёмнага сукна (суконники). Вузкія калашыны злучалі ў верхняй частцы ромбападобнай устаўкай, спераду рабілі прарэху. Ноговіцы былі воротніковую на поясе, які зашпіляўся на калодачкі або гузік, і безворотниковые на вяровачцы. Калашыны ўнізе спадалі свабодна або абгортваюць анучамі і аборы лапцей. Кашулю насілі па-над ноговіцы і падпяразвалі. У канцы XIX стагоддзя палатняныя ноговіцы сталі ніжняй бялізнай. У XX на змену ноговіцы прыйшлі фабрычныя вырабы.
Крой адзення ў канцы XIX - пачатку XX стагоддзя не адрозніваўся асаблівай складанасцю. Апраналіся ў асноўным у белыя льняныя кашулі ў выглядзе тунікі з доўгімі рукавамі і нізкімі стаячымі каўнерыкамі. У верхніх кашулях рукавы, каўнер, а ў мужчынскіх і падол ўпрыгожваліся вышыўкай, тасьмой або вязанымі карункамі. Кашуля насілася навыпуск, падпяразвалі каляровым поясам. Кішэні адсутнічалі, іх замяняла скураная сумачка, якую насілі праз плячо або падвешвалі да скуранога пояса. Мужчынскія кашулі былі значна карацей жаночых, паколькі да іх належылі яшчэ і порткі. Тыя, хто бяднейшы, насілі звычайныя ільняныя порткі, а тыя, хто багацей - зверху яшчэ і шаўковыя. Мужчынскі аднабортны пінжак з даматканага сукна называўся бравэркой. Спераду ён меў два Прорезная і два накладных кішэні, спіна была з подрезной какетка і хлясцікам, каўнер і барты адкладным, рукаў прамой, часта ўнізе аздоблены накладкай з гузікам. У канцы XIX - пачатку XX стагоддзя бравэрку насілі заможныя сяляне, дробная шляхта. Выгляд гадовай мужчынскі камізэлькі ў канцы XIX стагоддзя - з даматканага сукна або палатна называлі камизэлькой (ад комзола).
У якасці верхняга адзення выкарыстоўваліся кажухі з аўчыны, якія ў заможных людзей зверху абшывалі дарагі тканінай і ўпрыгожваліся вышыўкай і аплікацыямі. Вельмі багатыя людзі насілі футры з меха. Таксама існавала верхняя вопратка з сукна, якая называлася па-рознаму: «епанча», «Кірэеў», «бурка», «чуючы».
Існавала вялікая разнастайнасць мужчынскіх галаўных убораў: магерка з валюшнага воўны, Брыль з саломы, узімку - футравая шапка (аблавуха). Галаўныя ўборы таксама рабілі з хатняй аўчыны карычневага, чорнага або шэрага колеру. Беларускі мужык зімой насіў аблавуху: шапку-вушанку з аўчыны або заячага, лісінага футра, пакрытую зверху цёмным сукном. Знізу прышываць чатыры «вуха», пярэдняе і задняе завязваліся зверху на верхавіне, два бакавых апускаліся або падвязваць пад падбародкам. Шапка, качанне з воўны шэрага або карычневага колеру, называлася магеркі. Летам беларускі мужык часцяком насіў Брыль - капялюш з саломы, з шырокімі палямі ў 4-10 сантыметраў, вышынёй прыкладна сантыметраў у 10. На Палессі вакол тульи павязвалі узорчатыя тасьму, плеценую з чорнага конскага воласа і суровых нітак.
З другой паловы XIX стагоддзя на Беларусі распаўсюдзіўся мужчынскі летні галаўны ўбор з лакаваным брылём - шапка. Шылі яго з чорнага сукна з шырокім каляровым аколышам.

Мужчынскi беларускi абутак рабіуся дома або шаўцамі-рамеснікамі. Археалагічныя знаходкі кажуць, што шавецкае рамяство было развіта з XI стагоддзя да XX беларусы насілі лапці, пасталы, у горадзе - скураныя боты (боты), шнуроўкі. З самага пачатку звычайнай абуткам беларускага селяніна былі лапці, - іх плялі з лыка, лазовай кары або пянькі. Для трываласці падэшву лапцей подплетали лазой, лыкам, вяровачкамі, складалі скурай. Найпростыя з беларускіх лапцей - «Шчарбакоў»: неглыбокія лёгкія, без галовак і запяток. На Палессі насілі «відушчыя лапці»: з адкрытым верхам пасярэдзіне шкарпэткі. Апраналі лапці на анучы (анучы), да нагі мацавалі пенькового, Лыкава або раменнымі аборы.
Пасталы (поршні) - старадаўняя скураная абутак, пашытыя з кавалка ялавай або свіны сырамятны скуры, боку якой адхонна выгіналіся і былі сцягнутыя уверсе лыкам, аборкай або раменьчыкам. Вельмі рэдка на паўночным захадзе Беларусі сяляне насілі драўляную абутак. Узімку звычайнай абуткам былі валёнкі, падшытыя скурай або лямцом.
У 1920-1930-я гады распаўсюдзіліся буркі зімой і летам туфлі з парусіны. Пры больш заможна сяляне маглі дазволіць сабе і скураныя туфлі або боты, аднак летам амаль усе хадзілі басанож. Але ніхто не выходзіў на вуліцу без галаўнога ўбору і без пояса, баючыся стаць пасмешышчам для ўсёй вёскі, у той час як прайсці басанож было звычайнай справай. Мужчыны насілі лапці ў якасці штодзённага адзення, скураныя пасталы, па святах апраналі боты. Найбяднейшыя пласты сялянства часам насілі лапці круглы год, уцяпляючы іх з дапамогай подкладывания саломы ўнутр і обматывая ногі палатнянымі анучамі.

Жаночы касцюм


Жаночы касцюм больш размаіты, з выяўленай нацыянальнай спецыфікай. Вылучаюцца чатыры комплексы: саспадніцай і фартухом; са спадніцай, фартухом і камізэлькай (гарсетом); са спадніцай, да якой прышыты станік- гарсэт; з андараком, фартухом, камізэлькай (гарсетом). Два першых вядомыя па ўсёй тэрыторыі Беларусі, дваапошніх — ва ўсходніх і паўночна-ўсходніх раёнах.

Кабеты паўзверх кашулі насілі андарак — гэта тры пашытыя суконныя вялікія кавалкі, зверху сабраных шнуром, якісцягваўся на стане ці пад жыватом. Андарак была ворная (адкрытая наперадзе ці ўзбоч) і зачыненая. Колеры самыярозныя, часта з арнаментам.
Было тры тыпы кашуль: з простымі плечавымі ўстаўкамі, туникообразная, з гесткай; вялікая ўвага надавалася гафтуна рукавах. Пасавае адзенне — размаітага фасону спадніцы (андарак, саян, палатняник, летнік), а таксама андаракі,фартухі. Спадніцы — чырвоныя, сіне-зялёныя, у шэра-белую клетку, з падоўжнымі і папярочнымі палосамі. Фартухіўпрыгожваліся карункамі, зморшчынамі, вышытым узорам; камізэлькі (гарсет) — гафтам, карункамі, дэкаратыўнымінашыўкамі і аплікацыямі. Жаночая камізэлька з паркалю, аксаміту ці парчы, на падкладцы, самага рознага колерубыла складнікам святочнага адзення і клікалася гарсетом. Наперадзе яна зашпілялася на гузікі, гаплікі цішнуравалася. Усе гэта ўпрыгожвалася гафтам, нашыўкамі з колеравай тасьмы. Гарсеты шыліся простага кроячы, дастану, ці падоўжаныя, з клінамі, прыталеныя.
У зімовы час кабет грэлі ваўняныя світкі, белыя і чырвоныя кажушкі. Самым папулярным зімовым адзеннем быў кажухз аўчыны. У беларусаў ён рабіўся простага крою — спінка і падлогі простыя, вялікі адкладны каўнер. Ніз і рукавыабшываліся палосай аўчыны поўсцю вонкі.
Жаночыя галаўныя ўборы мелі важнае сацыяльнае і абрадавае значэнне. Па іх выглядзе можна было вызначыцьсямейнае становішча, век кабеты, яе матэрыяльнае становішча. Галаўныя ўборы выкарыстоўваліся ў абрадах ірытуалах, прыкладам, на вяселлях дзяўчыне ўрачыста змянялі дзявоцкі ўбор на жаночы. Карэнныя адрозненні існавалі паміж жаночымі і дзявоцкімі галаўнымі ўборамі. Дзяўчыны насілі вянкі, вузкіяшматкаляровыя стужкі (зніжачка, шлячок), а кабеты хавалі валасы пад каптур, апранаючы зверху галаўны ўборручніковага тыпу, прыкладам, намитку ці хустка.
Існавала вялікая колькасць спосабаў завязвання намиток. Вясельная намитка часта захоўвалася кабетай усё жыццёі апраналася на яе пры пахаваннях. Заможныя кабеты выраблялі свае намитки з дарагога тонкага палатна іўпрыгожвалі іх карункамі, гафтам залатымі і срэбнымі ніткамі, а кабеты бяднейшага становішча скарысталітаннейшыя тканіны і прасцейшыя ўпрыгожванні, пры гэтым разнастайнасць арнаменту, зазвычай, захоўвалася.
Таксама кабеты насілі такія галаўныя ўборы, як хусткі, коптуровые (чепцовые) і рогатистые галаўныя ўборы. Кабетыў сялянскіх сем'ях найчасцей насілі лапці. У халоднае надвор'е — пастолы. Боты і чаравікі (чаравики) у вёскахапраналі толькі па святах ці ў найболей заможных сем'ях. Такі абутак часцей выраблялі адмысловыя рамеснікі назаказ.

Гарадское адзенне


Сялянская мода была досыць кансерватыўная і цвёрдае пільнавалася дзедаўскіх звычаяў, што, зрэшты, дапамагалазахаваць этнічныя традыцыі на працягу стагоддзяў. Натуральна, касцюмы гараджанаў адрозніваліся вялікайразнастайнасцю матэрыялаў і фасонаў. Большасць гарадск  жыхароў насілі адзенне з ваўняных і льняных тканін,але таксама нярэдка скарысталі і прывазны матэрыял.

Узімку ўсе хадзілі або ў наплечных накідках (вилайне), або ў паўкажушках і футрах з меха авечкі, казы, мядзведзя.Заможныя гараджане дазвалялі сабе раскошу — шоўк, парча, футры з меха лісіцы, ваўка, бабра.

У дам папулярнасцю карысталіся сукенкі еўрапейскага крою — доўгія, прыталеныя, з вузкімі рукавамі, а ў якасціўпрыгожванняў — шматкаляровыя шкляныя бранзалеты, пярсцёнкі, скроневыя пярсцёнкі. Прытым у XI–XII стагоддзі ўМінску аддавалі перавагу чорныя, сінія і блакітныя колеры; модніцы з Віцебска захапляліся бранзалетамі і кольцамісмарагдава- зялёнага колеру; а ў Тураве папулярнасцю карысталіся карычневыя і фіялетавыя ўпрыгожванні.
Тыповымі гарадскімі ўпрыгожваннямі лічыліся колты. Гэта скроневыя ўпрыгожванні — пустыя вырабы ў выглядзе колаці зоркі, унутр якіх укладаўся кавалачак тканіны, змочаны араматычнымі масламі. У XVIII стагоддзі ў моду ўваходзяцьзавушніцы ў выглядзе пытання з нанізанымі на іх шклянымі пацеркамі. У той час таксама многія насілі на грудзях ціна поясе маленькія абразы і крыжыкі ў апраўленні срэбра ці золата.

Ужо тады ўпарадкаванасць гарадоў дазваляла насіць модны скураны абутак, фасоны якой, дарэчы, вельмінапамінаюць сучасную моладзевую моду. Туфлі былі нават ажурныя і вышытыя. Апроч гэтага, узімку насілі паўбоцікі іботы на падэшве. У кабет былі папулярныя хітоны ярка-блакітнага ці чырвонага колеру, падол якога частаўпрыгожваўся залатой тасьмой, махрамі з жэмчугу і каштоўнымі камянямі. Па над апраналася кароткае адзенне зшырокімі рукавамі, якое падвязвалася доўгім, пышна вышываным поясам. І яшчэ зверху апраналася накідка, падбітая мехам.

Адзенне для шляхты, прытым не толькі святочная, гафтавалася залатымі ці срэбнымі ніткамі і пацеркамі. Многіяшляхетныя людзі насілі багатыя плашчы з чароўнымі назвамі: корзна (княска-баярскі плашч), приволока (кароткіплашч з парчы), витола (безрукаўны плашч з каптуром), луда (плашч з яркай, вышыванай золатам парчы). Зімоваеадзенне было досыць дарогай — футры з меха рысі, бабра, вавёркі, расамахі, лісіцы, собаля, абцягнутыя зверхувышытай шаўковай тканінай і ўпрыгожаныя гарнастаевымі скуркамі.

Жупан у XVI–XIX стагоддзі насілі беларуская шляхта і мяшчане. Шыўся ён з сіняга і шэрага сукна. Двухбортны,простага кроячы, спінка прыталеная, з бакоў падсабраныя кліны, пярэднія гладкія падлогі зашпіляліся ўзбоч на двагузікі. Вялікі адкладны каўнер і закаўрашы былі з чырвонага атласу, аксаміту ці меха. На жупан звычайна апраналікунтуш. Быў ён доўгім, ніжэй кален, насілі яго расшпіленым, каб быў бачны жупан. Рукавы — разрэзаныя, вольна якія звісаюць ці якія закідваюцца на плечы. Спачатку шылі яго з сукна, потым з шаўкі, часам падбіваючы мехам. Дакунтуша належыў тканы каляровы пояс.
Сярод шляхетных кабет было нямала прыхільніц заходняй моды. На гравюрах таго часу можна ўбачыць вышываныязолатам ці срэбрам сукенкі, прыталеныя, з вельмі доўгімі рукавамі, што пашыраюцца ад локця, са спадніцай іншагаколеру. Спадніца і рукавы былі плісаванымі, а каўнер і краі рукава вылучаліся выдатным рэльефным гафтам.Асабліва пышна глядзеліся ўпрыгожванні з золата, срэбра і каштоўных камянёў. Толькі вельмі шляхетныя кабетынасілі росны — скроневыя ўпрыгожванні з залатых і срэбных ланцужкоў і пласцінак. На прыналежнасць уладальнікада тытулаванага роду паказвалі круглявыя медальёны з абліччамі святых.

аўныя ўборы шляхетных кабет зваліся абрусамі ці павоями, яны шанаваліся гэтак жа высока, як і пояса.Мужчынскія ж галаўныя ўборы былі простыя. Княскі мужчынскі касцюм складаўся з вышытай кашулі белага, сіняга цічырвонага колеру, портак, пояса і каптана з дарагой тканіны. Для наведання храма ці прыёму замежных гасцей князьапранаў яшчэ больш раскошны ўбор, што складаецца з тых жа дэталяў, але ўпрыгожаных больш майстэрскім гафтамі каштоўнымі камянямі. Да гэтага дадаваліся боты з колеравай скуры, вышываныя золатам ці срэбрам, і плашч,аблямаваны мехам. Касцюм давяршала конусападобная шапка з ярка-чырвоным ці сінім верхам і футравымузлескам. Усе гэтыя ўражальныя адзенні служылі прыкметай не толькі багацця, але і высокага сацыяльнагастановішча. Нават сёння яны ўражаюць нас сваім багаццем, разнастайнасцю і тонкім мастацкім густам.
 

Упрыгожвання


Вясковыя ўпрыгожванні не адрозніваліся багаццем, але пры сваёй прастаце і немудрагелістасці дапаўнялі касцюм істваралі стыль, уласцівы толькі таму ці іншаму рэгіёну краіны. Гэта былі папулярныя падвескі з простых металаў,косткі, камянёў, каралі (шкляныя, бурштынавыя, каралавыя, ля заможных пластоў — часам жамчужныя, рубінавыя).Іншыя ўпрыгожванні — брошкі, бранзалеты, кольцы — насіліся галоўным чынам женщиами з заможных сем'яў.


Дзеці да 67 гадоў без розніцы на падлогу, дзяўчынкі і хлопчыкі, насілі звычайную палатняную кашулю да пят, якаясцягвалася поясам на стане. Першыя штонікі хлопчыку апраналі ў 7-8 гадоў, першыя спадніцы дзяўчынкі прымяралі ў7-8
Далей па меры сталення дадаваліся новыя элементы. Так свой першы фартух дзяўчынка павінна была сшыць івышыць сама. Як толькі яна гэта рабіла, то лічылася дзяўчынай і яе маглі запрашаць у кампаніі моладзі. Калідзяўчына была засватана, яна магла надзець андарак – адменную спадніцу, якую насілі толькі сталыя кабеты. Ну і,вядома ж, самым важным элементам быў галаўны ўбор. Да замужжа гэта былі вянкі і стужкі, пасля – хустка цінамитка.
 

Тканіны і матэрыялы


Ў беларускім нацыянальным касцюме выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія вырабляліся ў хатніхумовах, галоўным чынам гэта былі лен і поўсць, таксама ўжывалася тканіна з валокнаў канопляў. Для фарбаванняпрадзіва выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі: настоі траў, кары, лісця дрэў, балацянай руды.

Для вырабу вопраткі ўжываліся сукно і аўчына. Чырвоныя ніткі для гафту купляліся, але пасля ўжо ў хатніх умовахдафарбоўваліся ў карычневы і бардовы.
Афармленне
Найчасцей адзенне было белага колеру, у якасці ўпрыгожвання яна афармлялася вышытым чырвонымарнаментальным узорам, які яднала ўся выява ў адзіную кампазіцыю. У арнаменце выкарыстоўваліся геаметрычныяўзоры, пазней сталі ўжывацца таксама раслінныя ўзоры і іх спалучэнне з геаметрычнымі. У абавязковым парадкуафармляліся арнаментам рукавы, каўнер, фартух і галаўныя ўборы. Пры вырабе касцюма выкарыстоўваліся гафт,браное, выбарнае, перавыбарнае, закладное, рамізнае, переборное і ўзорнае ткацтва, карункі і аплікацыя. Длявырабу пасавага адзення шырока ўжываліся паліхромныя суконныя тканіны. На фартухі прышывалі пакупныя цісамаробныя карункі.
Асаблівасці кроячы
Ў беларускім касцюме выкарыстоўвалася тры тыпы кашуль: з простымі плечавымі ўстаўкамі, туникообразная, згесткай. Кашулі ўсіх тыпаў мелі просты разрэз (пазуху) па цэнтры, даўжыня якога дасягала 35–40 см. Даўнейнайчасцей кашулі кроілі без швоў на плячах, проста перахіляючы тканіну, але да XIX стагоддзя такі крой лічыўсясастарэлым і выкарыстоўваўся толькі ў абрадавым адзенні. Крыйстаў поликовым, пры якім пярэдняе і задняеполотница злучаліся з дапамогай прастакутных уставак — поликов, уставак з таго ж самага матэрыялу. Каўнер быўтолькі ў святочным адзенні сялян, яго вышыня была каля 2–3 см. Сярод дробнай шляхты быў пашыраны адкладныкаўнер. Стаялы каўнер зашпіляўся на пару гузікаў узбоч ці спераду, адкладны — на запанку (шпонку) ці сцягваўсястужкай ці палоскай колеравай тканіне.
Пры раскроі спадніцы з палатна рабілі дзве палатніны, а пры гафце спадніцы з сукна скарысталі ад трох да шасціпадоўжных палатнін, якія сшываліся разам і збіраліся ў складкі каля пояса

свернуть

21 лютага ДЗЕНЬ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ

Там звіняць неўміручыя песні на поўныя грудзі,

Там спрадвеку гучыць мая мова, булатны клінок.

Тая гордая мова, якую й тады не забудзем,

Калі сонца з зямлёю ў апошні заглыбяцца змрок.

Уладзімір Караткевіч  

Мова родная мая!

Дзень роднай мовы асаблівы для кожнай нацыі, кожнага народа, бо няма народа без мовы, няма мовы без яго носьбіта. 21 лютага ЮНЕСКА абвясціла Міжнародным днём роднай мовы, каб папярэдзіць знікненне асобных гаворак свету і захаваць моўную разнастайнасць. На жаль беларуская мова, знянацку адціснутая братэрскай рускай, паступова робіцца экзотыкай. Сапраўдных народных носьбітаў мовы з кожным годам становіцца ўсе менш і менш.

свернуть

Чытанне як сродак усебаковага развіцця асобы дзіцяці

У сённяшнім жыцці ўсім, асабліва дзіцяці, неабходныя маральныя апоры, чыстыя вытокі духоўнага жыцця. Менавіта ў дзяцінстве, калі фарміруюцца ўяўленні дзіцяці пра тое, што добра, а што дрэнна, закладваецца маральны фундамент асобы.      

      Дзе шукаць дзіцяці гэтыя маральныя каштоўнасці, духоўныя ўзоры , як не ў “Культуры чалавецтва і свайго народа”.

       Мастацкая літаратура займае пачэснае месца ў агульнай сістэме выхавання і навучання дашкольнікаў. Пад яе ўплывам фарміруецца нацыянальны характар, адбываецца станаўленне нацыянальнай самасвядомасці. Праз літаратурныя творы маленькія слухачы, як праз акенца, маюць магчымасць убачыць усю прыгажосць і разнастайнасць навакольнага свету.

      Мастацкая літаратура - адзін з найважнейшых сродкаў усебаковага развіцця асобы дзіцяці. Яна абуджае думкі дашкольніка, дапамагае яму арыентавацца ў навакольнай рэчаіснасці. Выхаванцы пачынаюць бачыць у знаёмых прадметах і з'явах новыя, раней не заўважаныя імі якасці, успрымаюць прадметы і з'явы ў іх унутранай сувязі.

   Мастацкая літаратура традыцыйна разглядаецца педагогамі як сродак разумовага, маральнага і эстэтычнага выхавання. Па словах Сухамлінскага, «чытанне кніг - сцяжынка, па якой умелы, разумны, які думае выхавальнік знаходзіць шлях да сэрца дзіцяці».

     Мэтай азнаямлення дашкольнікаў з мастацкай літаратурай, па словах С.Я.Маршака, з’яўляецца “фарміраванне будучага вялікага і таленавітага чытача, культурнага адукаванага чалавека”, таму знаёмства з творамі беларускіх пісьменнікаў, даступнымі для ўспрымання дзяцей, трэба пачынаць менавіта з дашкольнага ўзросту.

       Мастацкую літаратуру неабходна актыўна выкарыстоўваць для пашырэння кругагляду дзяцей, азнаямлення з прадметамі і з’явамі прыроды, жыццём і дзейнасцю людзей. Яна дапамагае дашкольніку стварыць структуру свайго інтэлекту, устанаўліваць рознага роду сувязі: я і іншыя, я і рэчы. Яна з’яўляецца той невычэрпнай крыніцай духоўнага жыцця, адкуль дзеці атрымліваюць звесткі пра рэальнасць, якую яны яшчэ не ведаюць.

      Змест мастацкага твора пашырае кругагляд маленькага чытача, выводзіць яго вопыт за рамкі асабістых назіранняў, адкрывае перад ім сацыяльную рэчаіснасць: распавядае аб працы і жыцці людзей, аб вялікіх справах і подзвігах і г.д.

      Раскрываючы ўнутраны свет чалавека, паказваючы характары, пачуцці, матывы учынкаў, а так жа выказваючы стаўленне аўтара да адлюстраваных з'яў, творы мастацкай літаратуры прымушаюць выхаванца хвалявацца, спачуваць героям або асуджаць іх. Яны дапамагаюць фарміраваць уменне даваць маральныя ацэнкі, аказваюць уплыў на паводзіны дзяцей, іх узаемаадносіны з аднагодкамі і дарослымі....

       Творы славеснага мастацтва мэтанакіравана і гарманічна фарміруюць маральны і творчы патэнцыял выхаванцаў дашкольнага ўзросту.

   Мастацкі твор выступае для дзяцей і як узор маральных паводзін, скарбніца розных характараў і лёсаў, сімвал чысціні і міласэрнасці. На яго аснове ў дашкольнікаў выхоўваецца прынцыповасць, сумленнасць, сапраўдная грамадзянскасць. Дзіцячая кніга спрыяе паяўленню ў дзяцей пачуцця адказнасці: гэта клопат аб маленькіх, павага да старэйшых. Пад уплывам мастацкага твора ў дзяцей фарміруецца культура паводзін.

      Пры азнаямленні з мастацкім словам уваходзіць у жыццё дзіцяці і добры мастацкі жарт. Ён выкарыстоўваецца для выхавання і развіцця ў дашкольнікаў пачуцця гумару. На яркіх літаратурных прыкладах з дапамогай гумару дзіця хутчэй вылечваецца ад ляноты, упартасці, эгаізму.

       Літаратурныя творы неабходна выкарыстоўваць для таго, каб паказаць выхаванцам усю прыгажосць роднай Бацькаўшчыны, выхоўваць у іх пачуццё вялікай павагі і любві да яе.

      Разам з выхаваннем высокай мастацкасці і духоўнасці літаратурныя творы з’яўляюцца першакрыніцай навучання дашкольнікаў роднай мове. Яркія вобразы, трапныя словы і выразы мастацкай літаратуры закладваюць у дзяцей асновы любві да роднай мовы, да роднай прыроды, да свайго народу, да Айчыны. Народны пісьменнік Беларусі Якуб Колас пісаў: “Родае слова – гэта першая крыніца, праз якую мы пазнаём жыццё і акалючы свет. Таму неабходна старанна вывучаць сваю родную мову, ведаць і любіць лепшыя творы беларускай літаратуры”.

       Знаёмства выхаванцаў з кнігай суправаджаецца глыбокім пранікненнем у духоўныя вытокі роднай мовы. Жадаючы зразумець твор, дзіця адначасова стараецца зразумець і словы, з якіх гэты твор складаецца, усвядоміць іх структуру. Менавіта мастацкая літаратура з’яўляецца вызначальнай асновай развіцця ў дзіцяці мілагучнага і трапнага роднага слова.

    Роля і значэнне мастацкай літаратуры яшчэ больш павялічваецца ў сітуацыі блізкародаснага білінгвізму. Яна з’яўляецца адным з найбольш эфектыўных сродкаў навучання першапачатковым навыкам разумення беларускай мовы, паступовага папаўнення і замацавання слоўнікавага запасу, а таксама ўзнаўлення пачутага на роднай мове.

      Мастацкі твор дае шмат карыснага для разумовай дзейнасці выхаванцаў. Пад яго ўздзеяннем ва ўяўленнях маленькага чалавека ўзнікаюць жывыя вобразы, якія дапамагаюць зразумець ідэйны змест. Разам з тым, дзіця арыентуецца ў даступных для яго разумення з’явах рэчаіснасці, бачыць у іх новыя, раней не заўважаныя якасці, набывае разнастайныя веды пра навакольны свет. Кнігі, у якіх даецца пазнавальны матэрыял, задавальняюць цікавасць выхаванцаў, упарадкоўваюць той вопыт, які быў набыты дзецьмі раней.

       Для развіцця творчых здольнасцей выхаванцаў неабходна арганізоўваць ролевыя гульні па літаратурных сюжэтах, інсцэніроўкі і драматызацыі, выкарыстоўваць выразнае чытанне і іншыя віды мастацка- маўленчай дзейнасці (стварэнне апавяданняў, казак, вершаў, загадак і інш.).

     Але мастацкая літаратура выконвае сваё прызначэнне выхоўваць і ўсебакова развіваць дзяцей толькі тады, калі пры ўспрыманні твора праяўляюцца пачуцці, узнікаюць думкі, калі твор прыносіць эстэтычнае задавальненне.

 

Крыніцы:

1. Дубініна, Дз.М., Старжынская, Н.С. Мастацка-маўленчая дзейнасць у дзіцячым садзе/Дубініна Дз.М., Старжынская Н.С. – Мн.:Нар.асвета, 1999. – 103 с.

2. Старжынская, Н.С., Дубініна, Дз.М. Методыка развіцця роднай мовы /Н.С.Старжынская, Дз.М.Дубініна. – Мінск:Выш.шк., 2008. – 301 с.

3. Матэрыялы інтэрнэт сайтаў

свернуть

Святы беларускага каляндара

Святы беларускага каляндара

Студзень – «сцюдзёны»

1 – Новы год

7 – Каляды (Ражаство)

13 – Пачатак Шчодрага тыдня

31 – Гусёўнік (Апанасся)

Люты – месяц моцных і злосных маразоў.

15 – Грамніцы

24 – Улас (свята жывёлы «каровінае і конскае») Масленіца

Сакавік – назва паходзіць ад слова «сок»

Гуканне вясны – апошні дзень масленнічнага тыдня

22 – Саракі

30 – Аляксей Цёплы (свята рыбалова)

Красавік – ад слова «красаваць», бо ў ім з’яўляюцца першыя краскі-кветкі

6 – Камаедзіца

7 – Благавешчанне (свята прылёту бусла, ластаўкі)

14 – Прабуджэнне дамавіка Вялікдзень (свята ў гонар бога сонца Ярылы)

30 – Зосім (свята пчалаводаў)

Травень – ад слова «трава», бо ў гэты месяц зямля пакрываецца зеленню.

5 – Ляльнік

6 – Юр’я ( першы дзень выгану кароў на пашу пасля зімы) Сёмуха

Чэрвень – назва тлумачыцца з’яўленнем чарвей, а таксама чырвоным колерам, які набываюць некаторыя ягады менавіта ў гэтую пару.

5 – Дзень памяці Еўфрасінні Полацкай

Ліпень – зацвітае ліпа

6 – Купалле

14 – Кузьма (свята кавалёў)

Жнівень

2 – Ілля (свята дажджоў і навальніц)

14 – Макавей, першы Спас (свята маку)

19 – Яблычны, вялікі Спас (свята садавіны)

29 – Хлебны, трэці Спас (свята хлеба)

Верасень – зацвітае верас

21 – Багач (старажытнае свята заканчэння ўборкі збожжа)

27 – Звіжанне (свята «закрывання» зямлі на зіму)

Кастрычнік – ад слова «кастрыца»

З 8 кастрычніка пачынаецца «жалезны» тыдзень.

18 – Юліан – ахоўнік дзяцей

25 – Свята млынароў

Лістапад -лісце падае

14 – Кузьма-Дзям’ян (свята шаўцоў)

25 – Іван Міласцівы (Этыкет)

Снежань

14 – Навум (раней некаторыя сяляне пачыналі вучыць грамаце сваіх дзяцей)

Літаратура :

1. Земляробчы каляндар: Абрады і звычаі / уклад., класіфікацыя, сістэматызацыя матэрыялаў і камент. А. І. Гурскага; уступ. арт. А. І. Гурскага, А. С. Ліса. – 2-е выд., выпр. – Мінск : Бел. Навука, 2003.

2. Лозка А. Ю. Беларускі народны каляндар / А. Ю. Лозка. – 2-е выд., перапрац. і дап. – Мінск : Полымя, 2002.

свернуть

КАБ ГУЧАЛА МОВА ДАШКАЛЯТ

КАБ ГУЧАЛА МОВА ДАШКАЛЯТ

Слова да слова, слова да слова –

 Гэта бацькоўская родная мова,

 Матчына мова, пяшчотная, чыстая,

 Быццам крыніца, жывая, іскрыстая.

А.Вольскі

следы

Як шмат краін, не падобных адна на адну, ёсць на зямным шары! Падарожнічаючы па свеце, кожны з нас не проста прывозіць на памяць прыгожыя цацкі, а стараецца набыць нацыянальныя сувеніры, якія будуць нагадваць пра традыцыі і культуры чужога краю. Нават ненадоўга прыязджаючы ў іншую краіну, мы імкнемся убачыць мясцовыя славутасці і пабольш даведацца пра гісторыю дзяржавы, пазнаёміцца з замежнай мовай або нават загаварыць на ёй.Калі ў нашу краіну прыязджаюць замежныя госці, яны таксама з задавальненнем вязуць на памяць сувеніры з лёну і саломкі, знаёмяцца з нашай культурай. Але ці шматлікія з нас могуць расказаць пра сваю краіну на роднай беларускай мове, пазнаёміць з традыцыямі свайго краю?На жаль, зусім нямногія.

У цяперашні час немагчыма ўявіць сабе сучаснага адукаванага чалавека, які не ведаў бы гісторыі, традыцый сваёй краіны, роднай мовы. Але, на жаль, часта юнакі і дзяўчаты добра гавораць на замежных мовах, арыентуюцца ў культурных традыцыях іншых краін, але пра спадчыну сваёй краіны ведаюць зусім мала, а беларускай мовай і зусім не валодаюць.

Захапленне гісторыяй роднай краіны, любоў і павагу да беларускай мовы трэба выхоўваць з дзяцінства.

Давайце разам падумаем, як захапіць дзіця, каб яму захацелася вывучыць родную мову.

Пачынаем размаўляць па-беларуску!

Ветлівасць

Ветлівымі словамі дарослыя і дзеці карыстаюцца амаль штодня. Давайце праверым свае веды і пакажам прыклад ветлівых паводзін дзецям:

Дзякуем

Сардэчна дзякую! Я ўдзячны (удзячна) Вам! Дзякуй за дапамогу! Дзякуй за ўсё!

Просім прабачэння

Прабачце, калі ласка! Я прашу прабачэння! Вельмі шкадую, што нарабіў Вам клопату. Не сярдуйце, так атрымалася. Даруйце, мне вельмі непрыемна.

Радуемся

Вельмі добра! Цудоўна! Выдатна! Вось здорава! Якое шчасце! Вось гэта навіна! Мне вельмі прыемна! Я задаволены (задаволена)! Вы мяне ўзрадавалі! Мне гэта даспадобы! Гэта самая шчаслівая хвіліна ў маім жыцці! Я вельмі рады (рада)!

Жадаем

Жадаю шчасця! Каб Вы здаровы былі і радаваліся! Хай Вас Бог беражэ! Хай Вам шчасціць! Хай будуць здаровы Вашы родныя! Расці дужы (дужая) ды вялікі (вялікая)! Хай здзейсняцца ўсе спадзяванні! Бывайце здаровы, жывіце багата! Добрай дарогі! Хай усё будзе добра! Хай Вам лёс не здрадзіць!

Імёны

Для бацькоў імя сына ці дачкі — самае пяшчотнае і мілагучнае. Кожнае дзіця любіць, каб да яго звярталіся неяк асабліва. Камусьці падабаюцца памяншальныя ласкавыя формы імя, камусьці — толькі поўныя. Дзецям будзе цікава на некалькі хвілін акунуцца ў мінулае нашай краіны і даведацца, якія імёны існавалі раней на Беларусі.

Кнігі на беларускай мове

«Жыло-было Воблачка. Усё цікавіла яго: і адкуль сонейка ўзыходзіць, і куды спаць кладзецца, і чаму неба сіняе, а лес зялёны?» — ці не нагадвае вам гэты казачны персанаж, прыдуманы сучаснай беларускай пісьменніцай Аленай Маслай, нашых цікаўных, няўрымслівых, дасціпных дзяцей?

Кажуць, што найлепшых поспехаў у выхаванні можна дасягнуць тады, калі дзіця не заўважае, што яго выхоўваюць. Гартаючы старонкі цікавай кніжкі, маленькі чытач разам з героямі кнігі непакоіцца і радуецца, сам спрабуе зразумець важныя ўрокі жыцця. Цудоўна, калі дзіця будзе браць іх са старонак кніг на роднай мове! Прачытайце сыну ці дачцэ ўрывак з твора Уладзіміра Дубоўкі «Шануйце ўсё жывое», які ніколі не страціць сваёй актуальнасці:

«Як толькі я сябе помню, бацькі мае і старэйшыя людзі — суседзі — прывучалі нас, малых, шанаваць усё жывое, што вакол нас.

— Не тапчы травіцы, хадзі сцежачкай. Трава вырасце. Яе скосяць — будзе сена кароўкам, каню…

— Не чапай, не ламай гэтага дубочка або сасонкі. З іх вырастуць вялікія дрэвы, яны пойдуць на хату або на шафу…

— Асцярожна рві яблыкі — не паламай, не адвіхні галінку. Дрэва будзе хварэць. На паламаным суку не будзе яблыкаў…»

У многіх сем’ях існуе традыцыя — увечары перад сном бацькі чытаюць дзецям казкі. Часцей чытайце разам з дзецьмі кнігі на беларускай мове. Завітайце ў кнігарню ці бібліятэку, пазнаёмцеся з навінкамі на кніжных паліцах. Вы ведаеце кнігі «Прыгоды Нуліка» і «Я тут жыву» Уладзіміра Ліпскага, «Вандроўка з божымі кароўкамі» і «Першая прыгажуня» Алены Маслы, «Цуда-вуда» Уладзіміра Мазго, кнігі Ніны Галіноўскай, Казіміра Камейшы, Міколы Маляўкі, Анатоля Зэкава і іншыя цудоўныя творы, якія напісаны спецыяльна для маленькіх чытачоў? Цікаўцеся дзіцячай літаратурай на роднай мове!

Паспрабуйце заахвоціць дзяцей да чытання вершаў, казак, апавяданняў, змешчаных на старонках дзіцячых часопісаў. Разам абмяркоўвайце выказаныя ў іх думкі, дапамажыце лепш зразумець прачытанае.

У тэле- і радыёрэпартажах, артыкулах газет і часопісаў, аб’явах у бібліятэках можна пачуць цікавую інфармацыю наконт прэзентацый новых кніг, творчых сустрэч з аўтарамі, іншых культурных мерапрыемстваў. Наведайце з дзецьмі хаця б некаторыя з іх. Аднак, збіраючыся на такую сустрэчу, падрыхтуйце дзіця да яе. Раскажыце, з якім пісьменнікам ладзіцца сустрэча, што чакаеце ад яе. У наш час часцей праводзяцца забаўляльныя мерапрыемствы, і дзіця звычайна не трапляе на сур’ёзныя сустрэчы. Таму бацькам варта растлумачыць дзецям, што, каб быць рознабакова развітай асобай, абавязкова трэба цікавіцца культурнымі падзеямі сучаснага жыцця.

Прыказкі і прымаўкі

Хоць, можа, у штодзённым жыцці мы рэдка размаўляем па-беларуску, але часта прыгадваем вядомыя прыказкі і прымаўкі, якія дапамагаюць выказаць свае адносіны да сітуацыі. Прыказкі надаюць мове выразнасць, дасціпнасць, паэтычнасць. «Хата без кутоў не будуецца, без прымаўкі ні бяседа, ні гутарка не вядзецца» — у прыказках мала слоў, але ў іх закладзена народная мудрасць. Трапныя выслоўі назапашваюцца ў нашай памяці на працягу ўсяго жыцця. Мы чуем і запамінаем іх з размоў, слухаючы казкі, песні, паданні. Усім знаёмая сітуацыя: дзіця мые посуд, раптам талерка выслізвае з рук і разбіваецца. Каб супакоіць дзіця, дарослыя прыгадваюць старое павер’е: «Посуд б’ецца на шчасце!»

Без асаблівых намаганняў памяці мы звяртаемся да прыказак і прымавак, каб вывесці правіла, даць ацэнку падзеям, характарыстыку паводзінам людзей. Як растлумачыць дзецям, што такое любоў і павага да бацькоў, як трэба ставицца да людзей, дзе знайсці даступныя ўзросту прыклады? Прапануйце малым некалькі прыказак і разам абмяркуйце іх.

Пры сонейку цёпла, пры мамачцы добра.

Добраму чалавеку жыццё ў радасць, а злому — адно гора.

Не рабі другому, што не люба самому.

У людзей пытай, ды свой розум май.

Прыказкі і прымаўкі не старэюць на працягу стагоддзяў, яны выказваюць агульначалавечую мараль сцісла, у дасканалай мастацкай форме. Крынічным звонам бессмяротнасці роднае мовы назваў Янка Брыль народныя прыказкі і прымаўкі.

Святы

Хто не ведае прыгожую легенду пра папараць-кветку, якая расцвітае ў ноч на Івана Купалу? Пра тое, што чалавек, якому пашчасціць здабыць чароўную кветку, зразумее мову птушак і звяроў, стане багатым і шчаслівым? Ноч гэтая незвычайная, казачная: дрэвы, хмызы і кветкі размаўляюць паміж сабою і нават пераходзяць з месца на месца. Менавіта ў купальскую ноч, згодна з павер’ем, трэба збіраць лекавыя расліны, якія маюць у гэты час асаблівую сілу.

На жаль, сучасныя дзеці дрэнна ведаюць беларускія святы. Пачніце знаёміць малых з народным календаром — расказвайце пра святы, якія захаваліся да нашых дзён. Напрыклад, увесну беларусы святкуюць Вербніцу, або Вербную нядзелю. У гэты вясновы дзень, за тыдзень да Вялікадня, людзі ламаюць галінкі вярбы — дрэва, поўнага магутнай жыццёвай сілы. Вербнай галінкай дакранаюцца да родных і знаёмых (найперш да дзяцей) і прыгаворваюць:

Не я б’ю — вярба б’е.

За тыдзень — Вялікдзень.

Будзь здаровы, як вада,

І багаты, як зямля.

Расці, як вярба,

Як лёд, на ўвесь год!

У бібліятэцы можна знайсці цікавыя кніжкі пра беларускія народныя святы. Разам з дзецьмі прачытайце пра провады зімы — Масленіцу, свята прылёту птушак — Саракі, пра пачатак і заканчэнне жніва — Дажынкі і Зажынкі ды іншыя народныя традыцыі.

Урокі роднай мовы

Вывучэнне мовы, якую не ведаеш, — з’ява не простая. Калі ж бацькі разам з дзецьмі вывучаюць родную мову, поспех абавязкова прыйдзе. Час ад часу можна нават спаборнічаць, хто лепш ведае сваю мову. Напрыклад, паспрабуйце з дапамогай перакладнога слоўніка (а мо і без яго) назваць па-беларуску навакольных птушак, звяроў, кветкі і г. д.

«Вам доўга крочыць праз гады. Не забывайцеся ж, якія Вы пакідаеце сляды», — успамінаюцца радкі з верша Пятруся Броўкі.

Дзіця, якое з маленства шануе традыцыі сваіх продкаў, гаворыць па-беларуску, паважае сваіх бацькоў, пранясе такія адносіны праз усё жыццё. І тады новыя пакаленні маленькіх беларусаў будуць размаўляць на роднай мове.

свернуть
поделиться в: